W najstarszych dokumentach mówiących o powstaniu Zakonu znajdujemy taką oto opowieść: "Pewnej nocy papież Innocenty III miał widzenie: ściany bazyliki św. Jana na Lateranie zaczęły pękać i kościołowi groził nagły upadek. Wtedy nadbiegł mąż Boży Dominik i swoimi ramionami podtrzymał całą budowlę, chroniąc ją od upadku". Ojciec Święty dobrze zrozumiał zarówno niezwykłość tego widzenia, jak i jego znaczenie. Nie zwlekając, poparł zamysł męża Bożego i z radością zatwierdził jego prośbę o uznanie Zakonu.

Zatwierdzenie papieskie w dn. 22 grudnia 1216r a 17 stycznia 1217r. papież Honoriusz III aprobuje nazwę „Zakon Kaznodziejski” i misję kaznodziejską.

1218r. kanonik Jacek Odrowąż z Krakowa  składa deklarację wstąpienia do Zakonu Kaznodziejskiego i po krótkim przygotowaniu,  Dominik zakłada mu habit zakonny jako symbol włączenia w szeregi swojej formacji.

Łacińska nazwa zakonu: Dominicanes, wskazuje wprawdzie na imię założyciela, ale dokładnie przetłumaczona znaczy również „Pańskie Psy ”. Wiąże się to z legendą o matce św. Dominika, która przed narodzeniem się swojego syna miała sen. Według niego w swoim łonie nosiła "psa trzymającego zapaloną pochodnię, którą rozpalał cały świat do miłości Bożej"

 

Kaznodzieje - po polsku znaczy również "Głosiciele".

 

Dewiza herbowa: " Laudare, Benedicere, Pradicare - Chwalić, Błogosławić, Głosić".

Reguła zakonu zostaje zatwierdzona przez IV Sobór Laterański. Reguła naśladuje życie pierwsze wspólnoty w Jerozolimie. (...) Jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących. Żaden nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne (Dz 2,42 i 4,23). Opiekunką Zakonu została Najświętsza Maryja Panna.

Trwali w nauce Apostołów i we wspólnocie, łamaniu chleba i w modlitwie. Przyjęli, że to o czym decydują wszyscy, powinno dotyczyć każdego. Ubóstwo było ich znakiem, po którym poznawano kaznodziei gotowych naprawdę służyć Bogu.

Pierwsi uczniowie św. Dominika osiadają w Paryżu w klasztorze przy ulicy Świętego Jakuba i nazwani również dlatego Jakobinami (do XVII w.- później nazwa ta oznaczała również rewolucjonistów francuskich). Bracia prowadzą intensywną akcję kaznodziejsko-duszpasterską, szczególnie w miastach. Ich egzystencja oparta jest wyłącznie na ludzkiej ofiarność i zasadzie ewangelicznego, zbiorowego ubóstwa we wspólnocie braci.

Podstawą działania są solidne studia teologiczne, kontynuowane do końca życia, w szkole istniejącej w każdym klasztorze. Konstytucje dominikańskie przewidywały powstawanie organizacji domów zakonnych i stworzenie całego systemu kształcenia teologicznego dla braci. Bracia nie byli przypisani do jednego domu i można było ich przenosić z miejsca na miejsce oraz posyłać na studia teologiczne i misje. Convivere conventualiter- (żyć razem w zakonie), stało jest ich maksymą.

Dominikanin musiał sprostać wyzwaniom stawianym prze ówczesny świat, to znaczy mieć przygotowanie do głoszenia Słowa Bożego, prowadzenia dysput i podjęcia pracy misjonarskiej, żyć w modlitwie i ubóstwie rezygnując z własności, aby nie ograniczać swej wolności do głoszenia nauk i dyspozycyjności.Posługiwać się mową ludu do którego był posłany.

Klasztory dominikański łączą się w prowincje. Każda prowincja ma swoją kapitułę, która decyduje o tym, co jej dotyczy. Przedstawiciele wszystkie prowincje, które tworzą Zakon spotykają się, co trzy lata na kapitule generalnej, ma ona władzę decydowania o wszystkim, poza zmianą istoty powołania dominikańskiego. Są trzy zakony: braci, sióstr i laikat świecki zwany III Zakonem. 1228. W Paryżu Kapituła Generalna Zakonu do ośmiu prowincji dołącza Prowincję Polską Dominikanów w skład jej wchodzą Polska, Czechy, Morawy. Św. Jacek zostaje Prowincjałem i ojcem założycielem prowincji.

Klasztory powstawały w miejscach gęsto zaludnionych i rokujących szybki rozwój. Miasto było i jest naturalnym polem ich działalności duszpasterskiej. (w 1219 r św. Jacek z braćmi przybywa do Krakowa i obejmuje kościół pw. św.Trójcy i rozpoczyna budowę pierwszego klasztoru na ziemiach piastowskich, stanie się on stolicą prowincji).  Byli narzędziem odnowy duchowej  kościoła łacińskiego i odegrali główną rolę w umocnieniu i rozwoju jego pozycji w świecie. Według pierwszych konstytucji nauka w zakonie kaznodziejskim miała cel praktyczny: przygotowanie braci do służby Bożej i do pracy misyjnej. Na pierwszy plan wysuwała się tu nauka teologii. Kapituła w Bolonii w 1228r. uchwaliła, że w każdym klasztorze winien być lektor dla kształcenia młodzieży, którego zadaniem było odbywanie codziennie specjalnych zajęć ze wszystkimi braćmi, by mogli skutecznie głosić Słowo Boże.