autor: Apolonia Halicka

Z okazji  dnia 17  sierpnia, w którym jak co roku wspominamy  św. Jacka, prezbitera, ogromnie zasłużonego dla Kościoła i Polski dominikańskiego  misjonarza z XIII wieku, pragnę podzielić się z czytelnikami Portalu odnalezionym przeze mnie obrazem Świętego w kościele pw. św. Dominika  w Castelvetrano (prowincja Trapani) na  Sycylii.

Obraz ten, zatytułowany Matka Boża ze św. Jackiem, i historie (Madonna con San Giacinto e storie), znany jest również jako Madonna del Balzo, w nawiązaniu do znaczącego w tej okolicy kultu Madonny del Balzo, której sanktuarium znajduje się w miejscowości Bisacquino. Sam obraz zasługuje na naszą uwagę nie tylko jako ciekawe polonicom, ale również z racji na swoją historię i niosące przesłanie. Namalowany w roku 1599, przez hiszpańskiego malarza Bartolomeo Navarrete, przeznaczony był pierwotnie dla kościoła św. Jana Chrzciciela w Castelvetrano, a dopiero później przeniesiony został do kościoła św. Dominika. Samo dzieło wymaga dzisiaj troskliwej konserwacji, na szczęście zapisana pędzlem artysty symbolika i zawarte w niej przesłanie są nadal czytelne i stanowią swoisty dokument  wiedzy o tym jak na pięknej wyspie Sycylia postrzegano św. Jacka, tuż po jego kanonizacji (1594).

A postrzegano go przede wszystkim jako gorącego czciciela Maryi i Najświętszego Sakramentu, zgodnie z po kanonizacyjnym schematem ikonograficznym, mającym jednak swój pierwowzór w wizerunku św. Jacka znajdującym się w kościele św. Jacka i św. Katarzyny w Odrowążu, namalowanym przez Mistrza Zwiastowania około 1506 roku.
Przypomnijmy, że Mistrz Zwiastowania, a następnie cala plejada najwybitniejszych artystów by wspomnieć tylko Carracciego i Malosso, ukazuje naszego świętego klęczącego przed Maryją z charakterystycznym ułożeniem ramion, występującym często u Maryi ukazywanej przez artystów w scenie Zwiastowania.

        San Giacinto, Castelvetrano, chiesa di San Domenico altare. Bartolomeo Navrretta, Madonna con S.Giacinto e storieSan Giacinto, Castelvetrano, chiesa di San Domenico Bartolomeo Navrretta, Madonna con S.Giacinto e storie
Wizja św. Jacka na obrazie Navaretta ma miejsce w ciemnym pomieszczeniu w którym malarz umieścił dla kontrastu dwie przestrzenie związane ze światłem, ziemską z oknem ukazującym dwa blisko stojące drzewa i odległy pejzaż z zarysem  błękitnego miasta na horyzoncie, oraz niebiańską przestrzeń z wizją Madonny Apokaliptycznej, której  postać ukazana na tle słonecznej światłości stanowi najjaśniejszy punkt tego obrazu. Przed tym niebiańskim światłem klęczy św. Jacek. Podobnie jak na obrazie św. Jacka w Odrowążu, u stóp Maryi widzimy charakterystyczny element wizerunku Matki Bożej Apokaliptycznej jakim jest srebrny półksiężyc.
Umieszczając między postaciami  Matki Bożej i św. Jacka charakterystyczne dla ikonografii północnej Europy XV wieku filakterie, hiszpański artysta podkreślił także mistyczny związek św. Jacka z Matką Bożą. Słowa Maryi Raduj się Synu Jacku …” wypisane na wijącej się wstędze a skierowane do św. Jacka są moim zdaniem wyjątkowe, gdyż w mojej pracy badawczej nad ikonografią św. Jacka nie spotkałam się dotąd z przykładem wizji maryjnych w których odnotowano by użycie przez Maryję określenia “synu” do któregoś ze świętych. 
Utrwalony przez wieki ikonograficzny zapis nazwania św. Jacka przez Maryję “synem”, to ważne podkreślenie wyjątkowego związku naszego świętego z Maryją, przywołujące wyjątkową relację Maryi ze św. Janem Ewangelistą („Synu, oto Matka Twoja” J …)
Warto również zwrócić uwagę na atrybuty św. Jacka: trzy lilie i otwartą księgę, mogące tutaj symbolizować zarówno Zwiastowanie Maryi i Wcielenie Jezusa, ale bardziej chyba jeszcze czystość i mądrość św. Jacka.
Styl i forma obrazu Matka Boża ze św. Jackiem i historie wskazują na  wpływy greckich ikon przedstawiających wizerunek świętego obramowanego rodzajem bordiury utworzonej ze  scen z życia i działalności Świętego, określanych w sztuce włoskiej jako „historie”. Ze względu na słabą jakość obrazu, wymagającego konserwacji nie udało mi się ustalić treści owych „historii”, można jednak przypuszczać, że podobnie jak na innych tego typu obrazach ukazane tutaj zostały sceny z życia Świętego i dokonane przez niego cuda.

Miejmy nadzieję, że obraz ukazujący Matkę Bożą i św.Jacka w kościele św.Dominika w Castelvetrano poddany zostanie troskliwej konserwacji, aby w tym miejscu Sycylii nadal mogła trwać pamięć o wielkim człowieku Kościoła, św.Jacku Polaku. Obraz w tym linku można powiększyć do szczegółów (tutaj)

PS. Prosimy o wykonanie zdjęcia w lepszej jakość jeśli drogi zawiodą na Sycylię i odnotowujemy nowe miejsce na Jackowej mapie świata